ზოლოტარევსკის დასახლება უნიკალური ისტორიული ძეგლია. ეს ადგილი ას წელზე მეტია შესწავლილი იყო. ყოველი არქეოლოგიური ექსპედიცია აღმოაჩენს ახალ ისტორიულ ფაქტებს და კულტურულ ფასეულობებს. ეს ეხმარება თანამედროვეებს უკეთ იცოდნენ თავიანთი კულტურული მემკვიდრეობა და წინაპრების ისტორია. ზოლოტარევსკის დასახლების რამდენიმე სახელია: "ცივილიზაციათა გზაჯვარედინზე", "რუსული პომპეი". ეს ყველაფერი ამ არქეოლოგიური ადგილის წარმოუდგენელ ღირებულებაზე მეტყველებს.
დასახლების მდებარეობა
ზოლოტარევსკოეს დასახლება მდებარეობს პენზას რაიონში, სოფელ ზოლოტარევკასთან ახლოს. ძეგლის მდებარეობა ხასიათდება ბორცვიანი რელიეფით. დასახლების კვალი აღმოჩენილია ვოლგის მარჯვენა შენაკადის - მდინარე სურას ზემო წელში, კუდეაროვის ხევის გასწვრივ, რომლის გასწვრივ მიედინება მედაევკას ნაკადი..
დასახლების გარდა, არქეოლოგებმა აღმოაჩინეს სამი დასახლება. ერთ-ერთი მათგანი აღმოსავლეთით, დასახლებული პუნქტიდან ხევის გადაღმა მდებარეობს. მეორე სამხრეთ-დასავლეთიდან, მესამე დასავლეთიდან. მესამე დასახლება, ისევე როგორც პირველი, გამოყოფილია ზოლოტორევსკის დასახლებიდან ნაკადულით.
დასახლება მდებარეობსხევებს შორის ოცი მეტრის სიმაღლისა და თხრილებით გარშემორტყმული. გარე გალავნის უკან ჭადრაკის ორმოებია მოთავსებული - დასახლების დაცვის ელემენტები, რომლებიც გრძელდება პირველიდან მესამე დასახლებამდე. დასახლება ცამეტ ჰექტარ ფართობს მოიცავს. არქეოლოგიური ადგილი მდებარეობს ტერიტორიის ცენტრში ორ და ნახევარ ჰექტარ ფართობზე. ზემოდან გადაღებული ფოტოდან ზოლოტარევსკის ნამოსახლარის განხილვისას ნათლად ჩანს, რომ ნამოსახლარი სამკუთხედის სახით არის ციხესიმაგრე (სიმაგრე), საიდანაც სამ მხარეს განლაგებულია დასახლებები..
კვლევის ისტორია
აღმოჩენის პირველი ნახსენები 1882 წლით თარიღდება. დასახლების აღმოჩენა ეკუთვნის ისტორიკოსს, ადგილობრივ ისტორიკოსს და არქეოლოგს ფედორ ფედოროვიჩ ჩეკალინს. შემდეგ მან ივარაუდა, რომ მეჩვიდმეტე საუკუნის დასახლება იპოვა. მომდევნო ნახევარი საუკუნის განმავლობაში ზოლოტარევკაში არქეოლოგიური ექსპედიციები არ გაგზავნილა. დასახლების ერთადერთი სტუმრები ადგილობრივი მაცხოვრებლები იყვნენ, რომლებიც უძველესი ქალაქის ადგილზე ძვირფას ნივთებს ეძებდნენ.
მხოლოდ 1952 წლიდან არქეოლოგმა მიხაილ რომანოვიჩ პოლესკიხმა განაგრძო ზოლოტარევსკის დასახლების შესწავლა პენზას რეგიონში. თავდაპირველად მისი ჯგუფი ატარებდა სადაზვერვო ექსპედიციებს. გათხრები მხოლოდ შვიდი წლის შემდეგ დაიწყო. კვლევის პირველ ეტაპზე არქეოლოგმა დასახლება დაადგინა, როგორც ბურთასების დასახლება, რომელიც შეესაბამებოდა მეცამეტე საუკუნეს..
თუმცა გათხრების დროს აღმოაჩინეს ბულგარებისა და მორდოველების კუთვნილი ექსპონატები. ამრიგად, ზოლოტარევსკის დასახლების ისტორია საუკუნეზე მეტი აღმოჩნდაადრე ვარაუდობდნენ. ძეგლის დათარიღებასთან დაკავშირებით მკვლევარებს შორის მრავალი დავა წარმოიშვა, ამიტომ გათხრები მხოლოდ 1977 წელს დასრულდა. დასახლების პირველი კულტურული ფენის შენარჩუნებას დიდი ზიანი მიადგა ტყის გასაშენებლად მიწის ხვნას..
გასული ათასწლეულის ბოლოს კვლევა პენზას პედაგოგიური უნივერსიტეტის არქეოლოგთა ჯგუფმა გააგრძელა. ზოლოტარევსკოეს გორაკის ციხესიმაგრე არ იყო ერთადერთი დასახლება. დასახლების სამ მხარეს აღმოჩენილია სამი ნამოსახლარი და თავდაცვითი სისტემა. ეს აღმოჩენა დაეხმარა ბევრ კითხვაზე პასუხის გაცემას. უპირველეს ყოვლისა, მეცნიერებმა მოახერხეს ამ ტერიტორიის ქრონოლოგიის შედგენა. გათხრების ადგილზე ნაპოვნი იქნა III საუკუნით დათარიღებული ნივთები.
ცივილიზაციათა გზაჯვარედინზე
ზოლოტარევსკოეს დასახლება სხვადასხვა დროს დასახლებული იყო ვოლგის რეგიონის სხვადასხვა ხალხებით. დადგენილია, რომ მეთერთმეტე საუკუნემდე დასახლების ძირითადი მცხოვრებლები იყვნენ მორდოველები, კერძოდ ქვეეთნოსი - მოქშა. ამას მოწმობს გათხრების დროს აღმოჩენილი ტიპიური მოქშა საყოფაცხოვრებო ნივთები. გარდა ამისა, ძველი რუსეთის შესახებ მოთხრობებში ხშირად არის ნახსენები მოქშა სერნიას ციხე, რომელიც დღეს უფრო ცნობილია როგორც ზოლოტარევსკის დასახლება..
მეათე საუკუნეში ციხე დაიპყრეს ბურტაზებმა, ხოლო მეთერთმეტე საუკუნეში იგი ეკუთვნოდა ვოლგა ბულგარეთს. ნამოსახლარში აღმოჩენები ასევე გვაძლევს იმის მტკიცებას, რომ მაცხოვრებლებს შორის იყო ასკიზი. ამრიგად, სხვადასხვა დროს გოროდიშეში ბინადრობდნენ მორდოველები, ბულგარელები, ბურტაზები და რუსები.
შენობები დასახლების ტერიტორიაზე
გათხრების დროს გამოიკვლია რამდენიმე ნაგებობა. დაეხმარნენმიიღეთ წარმოდგენა დასახლების აგების თავისებურებებზე.
საცხოვრებლების უმეტესობა იყო ორმოები ნახევარ მეტრამდე სიღრმით ნაქსოვი კედლებით. იატაკზე გაითხარეს კერები. საცხოვრებლებში აღმოჩენილი ამ ტიპის ნაგებობა და საყოფაცხოვრებო ნივთები შესაძლებელს ხდის მათ კლასიფიკაციას მეათე საუკუნის შენობებად. დასახლებაში ასევე ნაპოვნია ხის ტიპის ნაგებობები.
სამეურნეო შენობებს შორის ყველაზე კარგად შემონახული ბეღელია. ბეღელს ნაქსოვი კედლები და საძირკვლის ორმო ჰქონდა. ორმოში დამწვარი მარცვლების აკუმულაციები აღმოჩნდა. საცხოვრებელ სახლებთან იყო ორმოები საკვების შესანახად.
დასახლების ცხოვრება
გათხრების დროს აღმოჩენილი საგნები საშუალებას გვაძლევს ჩამოვაყალიბოთ აზრი დასახლების ცხოვრებისა და ცხოვრების შესახებ. პირველ რიგში, უნდა აღინიშნოს, რომ დასახლებაში ვაჭრობა აყვავდა. ამას ხელს უწყობდა დასახლების მდებარეობა, ვინაიდან კიევსა და ბულგარეთში სავაჭრო გზა, რომელიც აბრეშუმის გზის განშტოებას წარმოადგენდა, გადიოდა სურას ზემო წელზე. ამ ფაქტს ადასტურებს ერთ-ერთ სოფელში ბაზრის არსებობა, აღმოჩენილი სავაჭრო ატრიბუტები და შემოტანილი ნივთები.
დასახლებაში აქტიურად ვითარდებოდა ხელოსნობა და სოფლის მეურნეობაც. დასახლებაში გაშენებული იყო შვრია, ფეტვი, ბარდა და სხვა კულტურები. დიდი რაოდენობით სასოფლო-სამეურნეო იარაღების არსებობა მიუთითებს ამ ინდუსტრიის განვითარების მაღალ ხარისხზე. მეცხოველეობის განვითარებას მოწმობს ცხვრის, ცხენისა და ძროხის მრავალი ძვლის არსებობა.
სამკაულები
ზოლოტარის დასახლების მცხოვრებნი ძალიან ნიჭიერი იუველირები იყვნენ. Მნიშვნელოვანისამკაულების თვისება იყო ბულგარული სამკაულების ოსტატური კოპირება. ადგილობრივმა ხელოსნებმა ორიგინალური ძვირადღირებული სამკაულები დნეს, უფრო იაფი ლითონები დაამატეს და ისევ ჩამოასხეს. ნაპოვნი ყალბების რაოდენობა მიუთითებს ასეთი სამკაულების მასობრივ წარმოებაზე.
ზოლოტარევსკის დასახლების მრავალი დეკორაცია წარმოდგენილია სოფელ ზოლოტარევკას მუზეუმში და ქალაქ პენზას ადგილობრივი ისტორიის მუზეუმში. დასახლების ყველაზე ძვირფასი ექსპონატი და სიმბოლოა მოოქროვილი ბრინჯაოს ფირფიტა ლომის ნიღაბში ადამიანის სახის რელიეფური გამოსახულებით. გადაფარვა რელიგიური ობიექტია, რადგან ლომის სიმბოლიზმი ხშირად გვხვდება ძველი რუსული ეკლესიების სტილიზაციაში. გარდა ამისა, ლომი კეთილშობილური ოჯახის სიმბოლო იყო. ეს იმაზე მეტყველებს, რომ საფარი ეკუთვნოდა კეთილშობილ ადამიანს. ეს პროდუქტი თავის მხრივ უნიკალურია. 2007 წლიდან გადაფარვის გამოსახულება გამოჩნდა პენზას რეგიონის დროშაზე.
ასკიზის კულტურის ელემენტები
უნიკალურად ითვლება დასახლების ტერიტორიაზე ასკიზის კულტურის ობიექტების აღმოჩენა. ასკიზი - ალტაიში მცხოვრები ხალხი, თანამედროვე ხაკასის წინაპრები. ნაპოვნი ასკიზის ნივთებიდან ყველაზე გავრცელებულია ცხენისა და მხედრის აღჭურვილობა. უმეტესწილად, ეს არის რკინისა და ბრინჯაოსგან დამზადებული ნაწილები.
საჯლის ბალიშებზე, ბალთებსა და დეკორაციებზე კარგად ჩანს ასკიზის კულტურისთვის დამახასიათებელი ორნამენტული ნიმუში. თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ ამ ობიექტებში, ასეთ ორნამენტთან ერთად, არის ელემენტები, რომლებიც არ არის დამახასიათებელი ასკიზის პროდუქციისთვის. ეს ფაქტი იძლევა უფლებასიმის მტკიცება, რომ ასკიზის კულტურის ობიექტები არა მხოლოდ ზოლოტარევსკის დასახლებაში იყო მიტანილი, არამედ ასკიზის ხალხის წარმომადგენლები იმყოფებოდნენ ციხის მცხოვრებთა შორის. ისინი სამხედრო კავალერიის რაზმის შემადგენლობაში შედიოდნენ. სწორედ ზოლოტარევსკის დასახლებიდან ახორციელებდნენ ასკიზებს სამხედრო და მშვიდობიანი კონტაქტები ძველ რუსეთთან და ვოლგა ბულგარეთთან მეათე საუკუნემდე, სანამ დასახლება ბულგარეთის ნაწილი გახდა..
დასახლების განაშენიანება
ზოლოტარევსკის დასახლების მუზეუმში არსებული ექსპონატები, მოდელები და ფოტოები დაგეხმარებათ გაიგოთ მეტი დასახლების განვითარების შესახებ. საფორტიფიკაციო სისტემა და ნამოსახლარის გამაგრებული გალავნის არსებობა სპეციალიზებულ ფორტიფიკატორებზე მეტყველებს. ჭურჭლის განვითარებაზე მოწმობს გათხრების დროს აღმოჩენილი ჭურჭელი. II საუკუნის მოდელირებული ჭურჭელი ჩანაცვლებულია მეათე საუკუნის თიხის წრიული ჭურჭლით. ქრონოლოგიაში ასევე ჩანს კერძების ფორმისა და ფერის ცვლილება.
სოფლის მეურნეობა დასახლებაში ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი საწარმო იყო. განვითარებული სოფლის მეურნეობა ხასიათდება ორი თავისებურებით: სასოფლო-სამეურნეო იარაღების დიდი რაოდენობა და კულტივირებული კულტურების მრავალფეროვნება. ორივე ეს ნიშანი წარმოდგენილია ზოლოტარევსკის დასახლების აღწერილობაში.
ხელოსნები ამზადებდნენ ტანსაცმელს და ფეხსაცმელს, ამზადებდნენ იარაღს, სამკაულებს და ჭურჭელს. შესაბამისად, დასახლებაში სამრეწველო დარგებს შორის განვითარდა ლითონისა და ხე-ტყის დამუშავება, ქსოვა, ჭურჭელი. ზოლოტარევსკოეს დასახლების გათხრების დროს აღმოჩენილი აღმოჩენები ქმნიან ექსპოზიციას პენზას ადგილობრივი ისტორიის მუზეუმში და ზოლოტარევკას მუზეუმში..
ბრძოლა მონღოლებთან
მოვლენებიდასახლების გაუჩინარება თარიღდება 1237 წლით. ამ დროს დასახლების ტერიტორიაზე გაიმართა ბრძოლა მონღოლთა ჯარებთან. რაშიდ ად-დინის მატიანე მოგვითხრობს ამ მოვლენის შესახებ, ვოლგის ბულგარეთის აღების შესახებ..
შეიძლება იმის მტკიცება, რომ სოფელი იყო ერთ-ერთი ყველაზე დიდი ბრძოლა თათარ-მონღოლებთან დასახლების ადგილზე. ამას მოწმობს გათხრების დროს აღმოჩენილი დაახლოებით ორი ათასი დაუმარხი გვამი და დიდი რაოდენობით ისრისპირები. გარდა ამისა, ბრძოლის მასშტაბები გასაოცარია. ბრძოლის კვალი დასახლების ტერიტორიის მიღმა აღმოჩნდა და ას ორმოცი ათასი კვადრატული მეტრის ტოლი ფართობი უჭირავს..
ბრძოლის შედეგი ასეთი იყო: დასახლების მოსახლეობა მთლიანად განადგურდა, ციხე კი მთლიანად დაიწვა. ტერიტორიების აღებისას მონღოლები იყენებდნენ ბერძნულ ცეცხლს და მათ მიერ მოკლული ჯარისკაცების დნობას. შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ სწორედ ამ გზით წაიშალა ზოლოტარევსკის დასახლება პირისაგან.
თათარ-მონღოლთა დაპყრობების ისტორიის მიხედვით, ჯარები პრაქტიკულად არ შეხებიან დასახლებებს, რომლებიც უბრძოლველად დანებდნენ. აქედან გამომდინარეობს, რომ ზოლოტარევსკის დასახლების მაცხოვრებლები აქტიურ წინააღმდეგობას უწევდნენ დამპყრობლებს. დაუმარხავი გვამების არსებობა იმაზე მეტყველებს, რომ ციხესიმაგრის ბედი ახლომდებარე დასახლებებსაც შეემთხვათ.
ტური
დღეს ზოლოტარევსკოეს დასახლება ღიაა საზოგადოებისთვის, მიუხედავად მიმდინარე გათხრებისა. ძეგლთან მისვლა შეგიძლიათ პენზადან ზოლოტარევკას მიმართულებით. სოფელში მისვლამდე უნდა მოუხვიოთ მარცხნივ ქვეყნის გზაზე, რომელიცდა მიიყვანეთ ქალაქში. ძეგლისკენ მიდის ხის იატაკი, ნამოსახლარის ნაშთები კი ხევებით უკავშირდება. უძველესი დასახლების ტერიტორიაზე აღმოჩენილი ნივთების შესწავლა შესაძლებელია ზოლოტარევკას მუზეუმში და პენზას მხარეთმცოდნეობის მუზეუმში.
ვიზიტორთა მიმოხილვები
ვიზიტორთა მიმოხილვებში ზოლოტარევსკის დასახლების აღწერას უცვლელად ახლავს სიამოვნება. ძეგლის გაცნობა შესაძლებელს ხდის შევეხოთ წინაპრების უძველეს ისტორიას და მემკვიდრეობას. ტურისტები განსაკუთრებით ინტერესდებიან დასახლებაში ჩატარებული ღონისძიებებით.
ერთ-ერთი ასეთი ღონისძიებაა ფესტივალი სახელწოდებით "ცივილიზაციათა გზაჯვარედინზე - ზოლოტარევსკოეს დასახლება". ფესტივალის ფარგლებში დამთვალიერებლებს ეძლევათ უნიკალური შესაძლებლობა, იმოგზაურონ მეცამეტე საუკუნეში, გაეცნონ ციხის ცხოვრებას და ნახონ ბრძოლის რეკონსტრუქცია, რომელმაც დაასრულა დასახლების ათასწლიანი ისტორია.
